De notitie, dat een pleidooi is richting de provincie Zuid-Holland om de Hollandsche IJssel onderdeel te maken van een Erfgoedlijn, wordt gesteund door alle historische organisaties. De instemming met de kansen die erin geboden worden van Historische Vereniging Die Goude, was de laatste die binnenkwam. Daarnaast gaf een aantal musea en andere erfgoed-instanties aan achter de aanbeveling te staan. Ook Bureau de Erfgoedwerf dat in 2017 samen met Waterrecreatie Nederland de zogenoemde Kansenkaart ontwikkelde voor de ontwikkeling van de vrijetijdseconomie in de regio door ontwikkeling van waterrecreatie en watergebonden erfgoed, staat achter de visie dat het watergebonden erfgoed meer bezoekers kan krijgen door de dijken te promoten als ontsluitingswegen, bij voorkeur voor langzaamverkeer, dan de rivierweg.

Dankzij deze vele positieve bijdragen konden de initiatiefnemers Gerard Hoogewaard en Rob Stolk het verhaal verfijnen. De essentie blijft: De Hollandsche IJssel verdient een Erfgoedlijn. De meest recente pdf van de notitie, ingeleid met de korte historie van de IJssel vind je hier.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is een Programma Faro gestart met als doel burgerinitiatief en -participatie tot een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk te maken. 

Steenbakker Dirk Bloot van Ver-Hitland keek in de zomer van 1913 vreemd op toen hij zag dat zijn roeiboot verdwenen was. Een briefje dat hij aan de wal vond, leek geruststellend. De roeiboot was ongevraagd geleend door een Gouwenaar die beloofde hem terug te brengen waar hij hem had gepakt. Een berichtje in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 13 augustus 1913 laat zien dat degene die de boot geleend had zijn woord nog niet was nagekomen. Anno nu, meer dan een eeuw later, ligt er op de plek waar dit gebeurde een roeiboot op de dijk. Twee kille dames bewaken deze praam bij de afrit van Het Leefgoed, met een cortenstalen blik.

Omdat het VOC-verleden van de Goudse gebroeders De Houtman, waarnaar een park is vernoemd en een monument, ter discussie staat, heb ik het verhaal over de omstreden broers in de rubriek Historie->Markante personen nog eens onder de loep gehouden. Frederik de Houtman blijkt niet alleen bekend vanwege zijn soms brute optreden in De Molukken, maar ook door de nauwkeurige sterrenwaarnemingen die hij en Pieter Dirksz Keyser voor de bekende cartograaf Petrus Plancius maakten van het zuidelijk halfrond. Tot op de dag van vandaag worden de namen van twaalf sterrenstelsels, die aan de hand van deze waarnemingen zijn samengesteld, gebruikt. Ook verscheen er in Australië in 2019 een biografie over van Frederik de Houtman van de hand van zijn adept dr. Howard Gray.

Reden genoeg om het verhaal over de markante Goudse Oostindiëvaarders Cornelis en Frederik Houtman een opfrisbeurt te geven. Lees het artikel 

In de Goudse editie van het AD stond 14 oktober 2022 een bericht van Peter Schilthuizen over kasteel Te Vliet tussen Haastrecht en Oudewater aan de Hollandsche IJssel. De kop luidt: ‘Lugubere moorden, geheime tunnels: van kasteel bleef alleen een mysterieuze ruïne over’. Een goede reden om het artikel dat op onze site onder Historie onder 'Landschap en Monumenten' staat, een update te geven. Vroeger viel deze locatie met de restanten nog onder Haastrecht, nu in de gemeente Oudewater. Zo ontdekte ik dat het niet Jan zonder Vrees was, zoals in het AD-artikel staat, maar dat Jan zonder Genade door de kasteelheer Jan van Vliet (1390-1425) zou zijn vergiftigd, en dat deze Jan zonder Genade, (Jan van Beieren, Graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen), de oom was van heer Jan van Vliet zijn vrouw, de halfzus van Jacoba van Beieren. De machtstrijd binnen de familie Van Beieren kostte Jan van Vliet zijn kop. Het hele verhaal vind je hier

Het passionistenklooster aan de Hollandsche IJssel tegenover Hekendorp, tussen Haastrecht en Oudewater, dat een nieuw wooncentrum voor ouderen wordt, is uniek in Nederland. Het werd gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School en is nu een Rijksmonument. Het was een seminarie en opleidingscentrum voor missionarissen van de congregatie van de passionisten. Passionisten zijn katholiek en vallen niet onder het pauselijke gezag. De locatie werd het in 1968 bestuurscentrum voor Nederland en Noord-Duitsland. Daarna kreeg het een andere invulling: tot de sluiting in 2022 zorgden kloosterlingen voor inwonenende demente ouderen en konden mensen er terecht voor bezinning of een retraite.

In 1920 legde pastoor Waterreus van Haastrecht de eerste steen van het klooster op een boerenweiland op een uiterwaard van de Hollandsche IJssel. In augsutus 1922 konden de eerste bewoners er hun intrek nemen: drie paters en een broeder. Kort daarop volgenden de eerste jongens van middelbare schoolleeftijd voor het seminarie dat er was gesticht.

Zeven jaar later werd voor de katholieken die rond het klooster woonden de Sint-Gabriël kerk gebouwd, vernoemd naar hun patroonheilige. Van 1958 tot 1963 was het een opleidingscentrum voor toekomstige missionarissen. De vijf jaren daarna studeerden jong ingetredenen er filosofie.

In het klooster woonden zowel actieve als rustende paters en broeders. Eén van hen was de pastor van de Sint-Gabriëlkerk, anderen waren in de omgeving actief als pastor, of verleenden assistenties.

Pater Chrétien Custers kwam er in 1948 terecht en vertelde in 2016 tegen verslaggever Peter Schilthuizen van het AD dat wereldwijd 1900 passionisten in 63 landen actief zijn. Er wonen in Haastrecht dan nog 14 kloosterlingen. De toewas is overal gestokt, weet de pater te vertellen, met uitzondering van de landen in Afrika en Latijns-Amerika. In Nederland zijn er dan nog 26 van de congretatie actief.

Als patroonheilige koos men Gabriël van de Bedroefde Maagd, die in 1862 overleed in Isola Gran Sasso aan tuberculose.

Bronnen www.passionisten.nl AD.nl 6-8-2016 Verborgen kloosterleven 

HAASTRECHT - De drie historische bruggen in de Overtuin Bisdom van Vliet zijn door Stichting Overtuin Bisdom van Vliet gerestaureerd in orginele staat. Hiermee is de sfeer van 1923 weer teruggebracht in de tuin met Engelse landschapsstijlelementen die tegenover het Museum Paulina Bisdom van Vliet ligt. De feestelijke ingebruikstelling is zaterdag 15 oktober om 17 uur. Voorafgaand vertelt historische tuinonderzoeker Jan Holwerda in het Witte Hof over de historie en verschillende stijlelementen van de Overtuin. Markant is het familiegraf van Bisdom van Vliet en het graf van het hondje van Paulina dat in de tuin te vinden is.

De laatst levende telg van de familie Bisdom van Vliet liet haar huis na aan een stichting onder het beding dat dit in orginele staat zou worden geconserveerd inclusief alle voorwerpen die zich erin bevinden. Dit karakteristieke museum was de afgelopen jaren dicht voor reparatiewerkzaamheden en verduurzaming, maar is onlangs weer geopend voor publiek.

De markante Overtuin wordt door een andere stichting beheerd met dezelfde doelstelling: het beeld tonen van de status die de tuin in 1923 had, het jaar dat Paulina kinderloos stierf.

Volgend jaar zal een verzegelde codocil dat Paulina dan honderd jaar geleden naliet worden geopend. Dit wordt ook wel het Geheim van Haastrecht genoemd.

De tuin is vrij toegankelijk.

Om te voorkomen dat de Hollandsche IJssel verzilt, wordt nu zoetwater vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal ingelaten om het waterniveau in de waterschappen op orde te houden in plaats van bij Gouda uit de Hollandsche IJssel. Daarom vroegen we ons af waarom de Hollandsche IJsselkering (HIJK) op het hoogste punt van hoogtij niet dicht gaat, zodat het binnengestroomde zoetwater in de rivier kan worden gebufferd en niet richting zee verdwijnt bij laagtij? Dan kan als gebruikelijk bij Gouda worden ingelaten om het achterland te voorzien van voldoende zoetwater. We stelden de vraag aan Rijkswaterstaat en kregen snel antwoord van Jeroen Vinckers, senior adviseur assetmanger Afdeling Stormvloedkeringen.

In de de zeventiger jaren van de vorige eeuw leefde dat idee ook, meldde Vinckers. De stormvloedkering werd toen een aantal malen gesloten om de opkomende zouttong tegen te houden. In de praktijk bleek dat dit niet de oplossing was. Er ontstond namelijk een ophoping van zoutwater voor de kering, die alsnog de rivier in stroomde toen de kering werd geopend.

Met droogte wordt dit effect nog sterker, volgens Vinckers, en stroomt er meer zout de getijrivier op dan wanneer de kering open blijft staan. Vandaar dat de omleiding wordt gebruikt om water in te laten.

Zijn er alternatieven?

Vinckers: "Er worden bij Rijkswaterstaat diverse maatregelen onderzocht, maar ook toegepast, om zoutindringing tegen te gaan. Bij Zeesluis IJmuiden wordt terugleiding vanuit de sluis toegepast om verzilting Noordzeekanaal tegen te houden, in het Amsterdam Rijnkanaal zit een bellenscherm en in sommige gevallen zorgt een “getrapte” bodem ervoor dat de zouttong minder makkelijk binnenkomt. Dit leek nog niet noodzakelijk bij de HIJK, maar uiteraard wordt er wel gemonitord."

Op de vraag of er onder water bij de HIJK mogelijk een (opblaasbare) buffer de zouttong kan tegenhouden, antwoordt hij: "Ik denk dat een dergelijke onderwaterbuffer risico’s met zich meebrengt voor de kering, mocht deze losraken en aan de “wandel” gaan."

In een berichtje in de Amsterdamsche Courant van 22 februari 1763 wordt schier achteloos gemeld dat de schutsluis van de Hollandsche IJssel naar de Gouwesluis via de Statensluis een half jaar wordt gesloten.

De Staten van Holland en West-Friesland nemen een drastische maatregel. De Staaten SCHUT-SLUYS aan de IJssel voldoet niet meer en wordt met ingang van maart afgedamd. Schippers moeten zolang via de oude smalle lange schutsluis de stad passeren. Deze Statensluis was in de tijd van Willem Oranje aangelegd om verplaatsing van troepen van de watergeuzen sneller te kunnen laten verlopen.

Deze schutsluis die dus al twee eeuwen dienst had gedaan werd nu afgedamd om plaats te maken voor een grotere schutsluis die Mallegatsluis ging heten. Deze kwam een stukje verder van de oude haven af te liggen. De havenkom, nu Museumhaven, werd groter gemaakt en de vaarweg richting Gouwe rechter.

De Nieuwerkerkse vrijwilligers Gerard Hoogerwaard (adviseur erfgoed) en Rob Stolk (HIJM) werken aan een advies dat ertoe moet leiden dat de Hollandsche IJssel wordt opgenomen in een erflijn van de provincie, zoals de Erfgoedlijn Waterdriehoek, of een eigen Erfgoedlijn. Het draagvlak uit de erfgoedsector is er zeker, menen de twee. De getijrivier was immers van essentieel belang voor de ontwikkeling van Holland. Niet alleen vanwege de rol die de rivier als transportader vervulde, met Gouda als een van de belangrijkste steden, maar ook als zogenoemde werkrivier. Op de oevers werden bakstenen gebakken, schepen gebouwd, touw, netten, kabels en doeken gemaakt. Zonder deze activiteiten zou Holland, in bijzonder het Rotterdamse havengebied, zich niet hebben ontwikkeld tot wereldspelers.

Het stuk laat het historische belang zien van de regio en het vele watergerelateerde erfgoed. Het stuk benoemt het belang van de zeedijken langs de rivier waaraan steenplaatsen lagen die uitgroeiden tot de huidige woonkernen. Ook interessant zijn de scheepsbouw, waterwerken en vele tentoonstellingsruimtes van historische instanties in monumenten die op loop-/fietsafstand van elkaar liggen. De dijken bieden een prachtig uitzicht over de polders, de rivier en monumentale dijkboerdijen en gemalen.

Ze geven een aantal kansen aan die meer bezoekers aan de regio kunnen generen. "Eenvoudige praktische low-budget plannen, die inspireren tot een collectief gedragen aanpak van de regiomarketing. De bevolking uit omliggende urbanisaties weet nu niet eens wat er op fietsafstand allemaal te zien en beleven is," meent Rob Stolk, die kenner is van de historie van het gebied. "Door het gebied een gezicht te geven, kunnen we dat veranderen."

"Wij zetten ons in op wat het erfgoed langs de zeedijken toeristische recreatief te bieden heeft. De locaties van voormalige steenplaatsen en scheepswerven zijn daarbij de rode draad voor de cultuurhistorische verhaallijnen, die onze regio zijn identiteit geven. De horecagelegeheden met terrassen langs de dijken en natuur doen de rest."

"Ons concept hebben eerst gepresenteerd aan lokale instanties die bezig zijn met erfgoed en cultuurhistorie, het 'dna', van het gebied, om te zien of die onze visie delen. Zij kunnen meer belangstelling voor hun tentoonstellingen of hun erfgoed immers goed gebruiken.
In de volgende fase gaan we bij ondernemers, vooral uit horeca, maritieme en vrijetijdssector, te rade om te vragen wat die kunnen bijdragen. De reacties op het concept met kansen, mede ingegeven door bijdragen van betrokkenen, zijn heel positief", aldus Stolk. 

Na de vakantie willen Hoogerwaard en Stolk de gemeenten benaderen met de vraag of ze het idee steunen en willen helpen om de provincie over de streep te trekken. Burgemeester Han Weber van Zuidplas, eerder gedeputeerde van Zuid-Holland voor ondermeer cultuurhistorie, gaf al snel aan te willen meewerken aan het zoeken naar draagvlak bij de buurgemeenten en de provincie. 

Stolk is erg positief over de poging: "Lukt het niet om de Provincie zover te krijgen - waar we niet vanuit gaan - dan hebben we in ieder geval bij stakeholders en gemeenten voldoende draagvlak voor een gerichte bovenlokale aanpak. We kunnen in dat geval een slagkrachtige non-profit-organisatie in het leven roepen die, gevoed door stakeholders en gemeenten, kunnen zorgen voor gebiedsmarketing en het stimuleren van de interactie binnen de kerngroepen."

Wordt vervolgd.

Aanmelden kan via deze link

Rob Stolk hield afgelopen week twee presentaties in de Turfschuur van de steenovens op Klein Hitland in Nieuwerkerk. Op dinsdag voor vertegenwoordigers van historische verenigingen, de gemeente en andere stakeholders langs de rivier over de manier waarop de Hollandsche IJssel zich kan profileren en wellicht onderdeel kan worden van een van de erflijnen van de Provincie Zuid-Holland. Zaterdag volgde een uitgebreide publiekspresentatie over de historie van de Steenovens Klein Hitland in het kader van het Archeologie-project van de Stichting Steenovens Klein Hitland.

De Goudse pijpen waren in de Gouden Eeuw een begrip, geen product van eigen inwoners, maar van Engelse huurlingen van het Staatse leger die tijdens het Twaalfjarig Bestand wat bijverdienden met pijpen maken.

Indianen leerde de westerse wereld dat tabak in pijpen gerookt kan worden. Nu weten we dat de verslaving die dat zou opleveren, slecht is voor de gezondheid, maar in de Gouden Eeuw telde dat nog niet en werd er sinds de introductie in Leiden door Franse en Engelse studenten rond 1590 lustig op losgepaft.

Engelse soldaten uit het staatse leger die zich de kunst van het pijpenmaken hadden eigengemaakt, wilden iets bijverdienen en gingen de eerste pijpen maken. William Baernelss, die Willem Barendts werd genoemd, was een van hen. Hij woonde in Gouda Achter de Vismarkt, niet ver van de Gouwe. Hij overleed in 1625, nadat hij acht jaar pijpen had gemaakt.

De pijpenmakers bakten de keramieken pijpen niet zelf. Ze vormden ze alleen. Het bakken lieten ze over aan de talrijke pottenbakkers die de opdrachten – door de stagnatie van de verkoop van eigen hun waren – goed konden gebruiken om de kas te spekken. Alle pottenbakkers werkten aan het eind van de Gouden Eeuw in opdracht van de pijpenmakers, de meesten uitsluitend.

De eerste pijpenmakers importeerden de witbakkende klei uit Engeland, later gingen ze over op Keulse, Maastrichtse (uit de Ardennen) en Rozendaalse (uit Doornik) klei, die sterker was.

Jong geleerd

Kinderen werden al jong in de leer gedaan bij een Engelse meesterpijpenmaker om het vak onder de knie te krijgen. Er is een voorbeeld van een elfjarige knul die een werkovereenkomst kreeg voor vier jaar, waarbij hij om vijf uur ’s ochtens moest beginnen en tot ’s avonds laat werkte. Zondag was een vrije dag. ’s Winters mocht hij een uur later beginnen.

Rond 1641 waren er meer Goudse dan Engelse pijpenmakers, die hun vak nog steeds tijdens hun soldatendienstverband uitoefenden. Toen Goudse pijpenmakers die het kunstje hadden geleerd een gilde wilde maken die de Engelsen uitsloot, kregen ze van de vroedschap nul op rekest. Dit kwam door de protesten van de meewerkende echtgenotes van de Engelsen.

Een kleine twintig jaar later kwam toch dat pijpengilde, waar iemand alleen lid van kon worden na een proeve van bekwaamheid. Wie probeerde pijpen te maken als niet-lid van het gilde, werd gesommeerd de stad te verlaten. Het aantal gildeleden nam snel toe en telde 80 leden in 1665.

Na het Rampjaar 1672 dat het eind van de Gouden Eeuw betekende, kwam er de klad in. Ontslagen knechten begonnen noodgedwongen voor zichzelf, waardoor het aantal gildeleden verdubbelde in 1679 en groeide tot zelfs 230 leden zes jaar later. Een eigen Goudse pijpenmarkt kwam op de Nieuwmarkt, toen de Amsterdamse pijpenmarkt, waar de handel aan de man werd gebracht, zijn markttarieven verhoogde.